Er zijn ruim tweehonderd Ontmoetingscentra in Nederland. Wat ze met elkaar verbindt is dat zij allemaal min of meer werken volgens de bij VUmc ontwikkelde methode. Tegelijkertijd heeft elk Ontmoetingscentrum zijn eigen ‘kleur’, zijn eigen accenten. In deze reeks artikelen belichten we elke keer een ander ontmoetingscentrum. Wat maakt dit OC uniek? Als eerste: Zandstroom in de Noord-Hollandse kustplaats Zandvoort, een van de veertien Ontmoetingscentra van Zorgbalans.

‘Omgaan met mensen met een Haperend Brein vergt een nieuwe taal’

Zandstromen op een blije plek aan zee

12,5 jaar geleden startte Programmacoördinator Leontine Trijber Ontmoetingscentrum Zandstroom op een prachtige locatie met uitzicht op zee. Ze begon met niks, volgde de cursus voor personeel van Ontmoetingscentra en hielp mee met het vinden en verbouwen van een geschikt en uitnodigend pand. Sindsdien heeft dit Ontmoetingscentrum zich onder haar bevlogen leiding ontpopt tot een bruisende, innovatieve en creatieve plek. Maar dat is niet het enige wat dit Ontmoetingscentrum uniek maakt. ‘We laten hier het Haperende Brein met rust en doen voortdurend een beroep op het gevoel dat zodoende floreert.’

‘Vanaf dag één was het mijn intentie om er een vrolijke, blije plek van te maken, met veel kleur en creativiteit, zegt Leontine Trijber. ‘Dementie is natuurlijk een droevige ziekte, dat valt niet te ontkennen. Maar als je weet hoe je met mensen met een Haperend Brein kunt omgaan, blijkt er nog heel veel wél mogelijk en is het niet het einde van het bestaan. Clubleden maken hier niet alleen nieuwe vrienden, zij doen nieuwe ervaringen op, groeien en ontwikkelen zich ook, talenten komen tot expressie.’

Eigenzinnige visie

Zandstroom heeft een eigenzinnige, inspirerende visie op werken met mensen met geheugenproblematiek. Dat de clubleden een vorm van dementie hebben wordt niet of zo min mogelijk benadrukt. Een ‘Haperend Brein’ klinkt minder beangstigend en stigmatiserend. De medewerkers stellen geen vragen over feiten of actuele gebeurtenissen. Mensen met een haperend geheugen hebben daar namelijk geen antwoord op. Feitenvragen moeten beantwoorden veroorzaakt vooral ongemak, frustratie, onzekerheid en faalangst.

‘We ondernemen van alles met elkaar, we laten het Haperende Brein met rust en spreken positieve gevoelstaal’, zegt Leontine Trijber. ‘Wat wij doen is spelenderwijs verrassen, afleiden en improviseren. In plaats van te vragen of een deelnemer iets wil, kun je ook gewoon samen iets gaan doen. Mensen met een Haperend Brein zeggen vaak ‘nee’ als je hen iets vraagt. Het Haperende Brein kan de consequenties van ja-zeggen niet overzien en dat roept onzekerheid en weerstand op. Dus: genereer doe-energie, vraag iemand je ergens mee te helpen en neem de regie in de uitvoering.’

Nieuwe initiatieven

Het Zandvoorts Ontmoetingscentrum is altijd in beweging. Zo introduceerde Leontine een aantal jaren geleden Zandstroom-Open, een 4-wekelijks podium voor gesprek, inspiratie, muziek, verhalen, ideeën, vragen en tips. Een bruisende variant op het maandelijks overleg dat onderdeel uitmaakt van het Ontmoetingscentra-programma. En schreef zij het boek ‘Het Haperende Brein – nieuwe kijk op dementie’ (2021). Hierin geeft zij eindeloos veel tips, beschrijft zij waarom het vaak fout gaat in de communicatie met mensen met dementie en hoe het anders kan. Het blijkt voor veel mensen (familie, mantelzorgers, professionals) niet eenvoudig te zijn om zich de nieuwe, positieve, lichte taal die Leontine in haar boek beschrijft eigen te maken; wij zijn in onze samenleving nu eenmaal gewend om vanuit de ratio contact te maken. Daarom is Leontine van start gegaan met B(t)raining, een masterclass om (zorg)professionals te bekwamen in de kunst van het verrassen, meebewegen en afleiden, waarbij de beleving van de haperende mens centraal staat. Ook geeft zij nu zelf les in de cursus van personeel van Ontmoetingscentra die jaarlijks door Gerion-AmsterdamUMC wordt georganiseerd.

Artistieke inrichting

De visie van Leontine en haar team komt ook tot uiting in de inrichting van Zandstroom. Het Ontmoetingscentrum, dat gevestigd is in twee voormalige winkelpanden, heeft een open karakter. Aan de voorgevel staan uitspraken van clubleden als ‘Er is geen drempel’ en ‘Vergeten gaat steeds beter’. Binnen is het licht en kleurrijk. Eigengemaakte kunst aan de wand, een piano, artistieke lampen, planten & bloemen, kleurig meubilair. ‘De eerste indruk is belangrijk’, verklaart Leontine. ‘De ruimte moet meteen op een positieve manier verrassen. Dat heeft te maken met zintuiglijke waarneming. Valt er in deze ruimte iets te beleven?’

Een trap naar beneden leidt naar een groot souterrain met een theatertje (‘onze eigen Moulin Rouge’), een atelier, een tuinkamer en een beschutte, uitnodigende binnentuin: als een groene oase. De muren zijn beschilderd met kleurrijke beelden van vissen, vogels en bomen.

Empathische omgeving

Het gaat niet om het doen van activiteiten maar om het regisseren van een verbindende sfeer die altijd goed voelt en die iedereen ‘optilt’. Bij Zandstroom kom je blij vandaan. ‘We creëren een bepaald klimaat’, licht Leontine toe’. ‘Een empathische omgeving waar we zo vrolijk en gelijkwaardig mogelijk met mensen met een Haperend Brein omgaan.’ Met veel creativiteit, leuke uitdaging, humor, dynamiek, hartgevoel en positieve bevestiging. Iedereen hoort erbij. We zijn een soort geïmproviseerde familie, een community, we doen aan community-care, aan wij-denken.’

Een clublid verwoordt het als volgt: ‘Iedereen mankeert wel iets. Dat weet je en dat mag. Maar hier kan iedereen zijn zoals-ie is, óók met de dingen van ons die onaardig zijn.’

Kader

Leontine Trijber

Programma Coördinator Zandstroom

Creativiteit loopt als een rode draad door het leven van Leontine Trijber. Zij volgde in de jaren ’80/90 de opleiding HBO-J, VO-IW en werkte lange tijd in de psychiatrie. Daarna als tuinjournalist en fotograaf bij uitgeverij Sanoma. Om tot slot terug te keren naar de gezondheidszorg en in 2012 Zandstroom op te zetten.

Meer informatie over het Ontmoetingscentrum, B(t)raining en Zandstroom-Open:

(3) Ontmoetingscentrum Zandstroom | Facebook

OC Zandstroom op Instagram: Jebentmensjemagvergeten

Jouw ontmoetingscentrum in the spotlight? Neem contact op met Marjolein Wolf, coördinator van het Landelijk Platform Ontmoetingscentra Dementie: m.b.wolf@vu.nl

Vanaf heden is de Online Introductiecursus Implementatie van Ontmoetingscentra voor mensen met dementie en hun mantelzorgers gratis te volgen.

In deze 7 modules tellende cursus, bedoeld voor trekkers van nieuwe Ontmoetingscentra, worden de visie en werkwijze van het ondersteuningsprogramma Ontmoetingscentra uiteengezet, evenals de noodzakelijke acties die op micro-, meso- en macroniveau moeten worden ondernomen bij het voorbereiden, implementeren en voortzetten van een Ontmoetingscentrum voor mensen met dementie en hun mantelzorgers. Klik hier om naar de cursus te gaan.

Met de kerstdagen in aantocht hebben we weer een nieuwe editie van de nieuwsbrief Effectieve Zorg en Behandeling bij Dementie voor jullie.

In deze nieuwsbrief kondigen een mijlpaal aan: het aantal Ontmoetingscentra in Nederland is de 200 gepasseerd! Ook hebben veel Ontmoetingscentra interessante en leuke activiteiten gedeeld in deze nieuwsbrief, variërend van een mobiele knuffelboerderij, een nieuw ontmoetingscentrum voor Indische ouderen en een indicatieloze inloop tot een vrijbuitersclub, een voorlichtingsmiddag over babbeltrucs en internationale uitwisseling met Japan. Genoeg inspiratie dus voor het nieuwe jaar.

We wensen jullie allen fijne feestdagen en al het goeds voor 2024, veel leesplezier!

De inschrijving voor de Cursus voor personeel Ontmoetingscentra c.q. Laagdrempelige Dagbehandeling 2024 is geopend!

Het doel van deze cursus is om de coördinator (en eventueel andere personeelsleden) van een ontmoetingscentrum theoretische kennis en praktische handvatten te bieden die nodig zijn voor een kwalitatief goede uitvoering van het ondersteuningsprogramma in ontmoetingscentra. Daarbij vormt het Amsterdamse model en de ondersteuningsmethodiek die daar wordt gevolgd het uitgangspunt.

HBO opgeleide professionals met een relevante vooropleiding die werkzaam zijn in de functie van coördinator van ontmoetingscentra of die deze functie ambiëren. In overleg kan een vergelijkbaar niveau op basis van eerder verworven competenties toegang tot de cursus bieden.

De cursus omvat vier lesdagen in Amersfoort (9:30 tot 16:30 uur) en vijf online vervolgbijeenkomsten van elk een dagdeel (9:30 tot 12:30 uur).

Voor meer informatie en aanmelden kunt u terecht op de website van Gerion

Belangrijk bericht van Flora Breemer, lid dagelijks bestuur stadsdeel Amsterdam-Zuid en Marita van Onna, ambulant begeleider dementiezorg Ontmoetingscentrum Zonnehuisgroep Menno Simons – 21 september 2023

Vandaag, 21 september, is het Wereld Alzheimerdag. Weinig Amsterdammers zullen dit weten, en toch is dit een onderwerp dat veel Amsterdammers raakt. Nu al heeft 1 op de 7 ouderen een vorm van dementie. Dit aantal zal in onze vergrijzende stad de komende jaren flink toenemen. Daarom moeten we meer doen om van Amsterdam een dementievriendelijke stad te maken, elke dag. 

Dementie is een ziekte je niet altijd op het eerste gezicht herkent. Iemand heeft moeite met het doorgronden van een plattegrond, het afrekenen in de supermarkt of het bestellen van een kop koffie in een café. Aan de buitenkant is het niet altijd te zien, maar er kan sprake zijn van dementieverschijnselen. Het gaat dan bijvoorbeeld om verwardheid, achterdocht of niet op woorden kunnen komen. Ook minder bekende verschijnselen als waanbeelden of decorumverlies (onaangepast sociaal gedrag) horen bij symptomen van dementie.

Meer kennis van deze ziekte leidt tot meer begrip en compassie voor mensen met dementie en hun mantelzorgers. Door ons meer bewust te zijn van dementie en de kenmerken daarvan, kunnen we beter inspelen op de behoeften van deze groeiende groep. De verwachting is dat op termijn 1 op de 4 ouderen dementie krijgt. Dat betekent dat in onze stad tienduizenden bewoners kampen met deze progressieve hersenziekte. Dementie wordt daarmee in elke straat, buurthuis of bus zichtbaar en voelbaar.

Ongeveer 70% van de mensen met dementie woont thuis. Dit vraagt veel van mantelzorgers. We moeten niet alleen een dementievriendelijke stad zijn, maar ook een stad die haar mantelzorgers omarmt en steunt.

Teveel mensen met dementie trekken zich terug. Geheugenverlies maakt onzeker: sommigen mijden dan liever contact en komen in een isolement. Dit brengt daardoor nog een extra gezondheidsprobleem met zich mee: eenzaamheid. Door vaker het gesprek te voeren over dementie, door de weg te wijzen, samen die kop koffie te drinken en meer geduld te hebben, doen we al heel veel.

Ontmoetingsplaatsen dichtbij zorgen dat mensen met dementie en hun naasten niet in een isolement belanden. Maar er zijn te weinig kleinschalige woonprojecten met daarin gemeenschappelijke ruimtes voor ouderen met beginnende dementie. Deze woonvormen kunnen de gang naar het verpleeghuis flink uitstellen: dit scheelt de samenleving veel zorgkosten. Toch bouwen woningbouwcorporaties liever studentenwoningen dan ouderenwoningen: beide zijn hard nodig.

Bij een dementievriendelijke samenleving hoort ook dat we ons meer richten op wat iemand wél kan, in plaats van uitgaan van de beperkingen die de ziekte met zich meebrengt. Ouderen kunnen niet langer aan de zijlijn staan, ook niet als ze dementie hebben. Actief deelnemen aan de samenleving, vertraagt bovendien het verloop van de ziekte. Dat maakt een programma als DemenTalent, waarin mensen met dementie vrijwilligerswerk doen, zoals voorlezen aan kinderen of huisdieren verzorgen of tijdens het wandelen zwerfafval opruimen, zeer succesvol. Wij dagen alle werkgevers en vrijwilligersorganisaties uit om hulp in te roepen van ouderen, ook als ze dementie hebben.

Dementie gaat ons allemaal aan. Het kan iedereen overkomen. Daarom moeten we ook meer omkijken naar deze groeiende groep in Amsterdam die niet op eigen kracht hun weg kunnen vinden in een steeds ingewikkeldere en grotere stad. 

Flora Breemer, lid dagelijks bestuur stadsdeel Zuid

Marita van Onna, ambulant begeleider dementiezorg

Van 16 tot en met 23 september staat Amsterdam Zuid in het teken van de Week van Dementie. Het Expertisenetwerk Zuid Dementievriendelijk wil op deze manier extra aandacht vragen voor dementie. Daarnaast is het een moment voor mensen met dementie en hun mantelzorgers om even te ontspannen. Dit jaar is het thema Samen aan tafel. Daarom is er extra aandacht voor het samen optrekken van bewoners mét en zonder dementie. Iedereen is welkom. Er zijn veel leuke, bijzondere en interessante activiteiten, zoals Biodanza en een Jazzconcert, lunch en dansen in het Concertgebouw. Bekijk onderstaande folder voor het het volledige programma, u bent van harte welkom!

In het kader van het Europese project Cognisance is de toolkit Samen Vooruit met Dementie ontwikkeld, onder andere in het Nederlands door de Universiteit van Maastricht, om mensen met dementie en mantelzorgers te begeleiden bij het leven met dementie. Wij kunnen de toolkit van harte aanbevelen.

Samen vooruit met dementie- Een gids voor een leven met dementie