‘Ik heb er geen woorden voor,’ stamelt de artistiek leider van de Stichting Participatiekoor, Erik Zwiers, in het Muziekcentrum van de Omroep in Hilversum. Het oorverdovende applaus echoot nog na. Zojuist zijn hier de hoogtepunten uit de Matthäus Passion opgevoerd, net als op vele andere plaatsen in Nederland. Maar deze versie van the Passion is uniek. Vanuit het hele land zongen mensen met dementie en hun ‘mantelzangers’ mee. Samen met het Groot Omroepkoor, Jeugdkoor Spaarne en het Radio Filharmonisch Orkest, onder leiding van dirigent Piet Philipse. “Het bewijst maar weer dat mensen met dementie veel meer kunnen dan sommigen denken.” 

Iedereen telt mee

De koorleden met dementie zingen samen met hun mantelzangers. In 2018 richtte Zwiers het eerste participatiekoor op in Haarlem. Inmiddels zijn er koren in het hele land. ”De Matthäus Passion zingen met mensen met dementie… dat kan toch helemaal niet?”, kreeg Zwiers uit verschillende hoeken te horen. Juist om het tegendeel te bewijzen ging hij met zijn team de uitdaging aan. Na het succes in Haarlem volgden er participatiekoren in o.a. Bergen (NH), Schiedam en Bergen op Zoom.

En vanuit het hele land, van Drenthe, Groningen, Zwolle tot Noord-Brabant liggen er aanvragen om zo’n groep op te richten. ”Mensen met dementie blijken met begeleiding van hun mantelzanger uitstekend in staat een moeilijk stuk als dit te zingen”, vertelt Zwiers met gepaste trots.

Meer zang, minder zorg

Veel ouderen zongen vroeger in een koor, maar door hun dementie kunnen zij nu vaak niet meer meedoen. ”Zo jammer, want zingen is juist goed voor hun welzijn”, vertelt Zwiers. Uit onderzoek van kennisinstituut Leyden Academy over vitaal ouder worden blijkt dat het Participatiekoor in sterke mate bijdraagt aan de positieve gezondheid: ”Regelmatig samen zingen zorgt ervoor dat onze deelnemers langer gezond blijven en minder zorgbehoeften hebben.”

Online repeteren

Twee jaar lang lagen de participatiekoren stil. ”De coronapandemie was ook voor mensen met dementie een eenzame tijd. We konden niet wachten om weer samen te gaan zingen”, vertelt Zwiers. In de afgelopen maanden werd er online gerepeteerd, zodat het voor iedereen veilig was. Mensen met dementie en hun mantelzanger volgden de repetities dus voornamelijk vanuit huis. ”Voor sommigen was dit een uitkomst in deze tijden van kwetsbaarheid”, zegt Barbara Groot, onderzoeker aan Leyden Academy. Groot onderzoekt het effect van cultuur op zorg. ”Uit onderzoek naar de invloed van kunst en cultuur op gezondheid komen drie elementen steeds naar voren: het geeft een positief gevoel, mensen ervaren verbinding met anderen en kunst biedt uitdaging, wat bijdraagt aan zingeving. En als ik iets heb ervaren tijdens het live concert vanmiddag, dan is het wel die verbinding met elkaar. Dat is toch anders dan thuis online repeteren. Je zag dat mensen met dementie extra oplichtten tussen de professionele musici.” 

Participatiekoren in heel Nederland

Na vandaag gaan de participatiekoren door. ”Zoveel mogelijk fysiek. En we zingen meer dan alleen Bach.” Iedereen is welkom mee te zingen. Als zanger met dementie, maar ook als mantelzanger. Zwiers’ droom is dat er over 2 jaar in heel Nederland participatiekoren zijn en dat deelname vergoed wordt vanuit de Zorgverzekeringswet en de Wet langdurige zorg. Dan pas kan echt iedereen meedoen. Belangrijk, want meer zang betekent minder zorg!”